تاثیر مکانیسم ماشه بر بازار خودرو ایران چقدر است؟

به گزارش باماشین، صنعت خودرو در هر کشوری، نه تنها یک بخش تولیدی، بلکه ستون فقراتی برای اقتصاد و اشتغال محسوب می‌شود. در ایران نیز این صنعت با سهمی قابل توجه در تولید ناخالص داخلی و ایجاد فرصت‌های شغلی فراوان، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. با این حال، سال‌هاست که بازار خودروی ایران تحت تاثیر عوامل متعددی از جمله تحریم‌ها، نوسانات ارزی، و سیاست‌های داخلی، با چالش‌های بی‌شماری دست و پنجه نرم می‌کند. در این میان، بحث فعال‌سازی «مکانیسم ماشه» به عنوان یک اهرم فشار بین‌المللی، سایه‌ای سنگین بر آینده این صنعت و بازار آن افکنده است و پرسش این است که تاثیر مکانیسم ماشه بر بازار خودرو ایران چقدر است؟ زیرا مکانیسم ماشه، این قابلیت را دارد که با اتهام عدم پایبندی ایران به تعهدات خود، تحریم‌های بین‌المللی را به صورت خودکار بازگرداند.

مکانیسم ماشه، بند مهمی در قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل و بخشی از توافق برجام است که به کشورهای عضو برجام اجازه می‌دهد در صورت عدم پایبندی ایران به تعهدات هسته‌ای خود، تحریم‌های بین‌المللی را ظرف ۳۰ روز به صورت خودکار و بدون نیاز به قطعنامه جدید شورای امنیت، بازگردانند. این تحریم‌ها شامل بخش‌های مالی، بانکی، حمل و نقل، بیمه، صادرات نفت و فناوری‌های حساس می‌شود. بازگشت این تحریم‌ها، فارغ از مسائل سیاسی، مستقیماً بر شریان‌های اقتصادی کشور از جمله صنعت خودرو تاثیر می‌گذارد. صنعت خودرو ایران، با وابستگی شدید به قطعات وارداتی، فناوری‌های خارجی و همکاری‌های بین‌المللی، به شدت در معرض آسیب‌های ناشی از تحریم‌های فراگیر قرار دارد. این وابستگی، مکانیسم ماشه را به یک تهدید جدی برای ثبات و پویایی بازار خودرو کشور تبدیل می‌کند.

در خصوص تاثیر مکانیسم ماشه بر بازار خودرو ایران، باید گفت که یکی از فوری‌ترین و شدیدترین پیامدهای فعال‌سازی مکانیسم ماشه، اختلال گسترده در زنجیره تامین قطعات خودرو و توقف واردات خواهد بود. صنعت خودرو ایران، چه در بخش تولید خودروهای داخلی و چه در مونتاژ خودروهای چینی، وابستگی حیاتی به واردات قطعات یدکی خودروها دارد. با بازگشت تحریم‌های بانکی و مالی، انتقال ارز برای خرید قطعات خارجی تقریباً غیرممکن خواهد شد. این وضعیت، نه تنها تولید خودروهای مونتاژی را تا حد بسیاری (اگر نگوییم به طور کامل) متوقف می‌کند، بلکه تولید خودروهای داخلی را نیز به شدت کاهش می‌دهد، چرا که بسیاری از قطعات کلیدی آن‌ها نیز وارداتی هستند.

علاوه بر این، واردات خودروهای کامل که پس از سال‌ها ممنوعیت، طی سال‌های اخیر از سر گرفته شده بود، به احتمال قوی دوباره متوقف خواهد شد. این توقف در واردات و کاهش تولید، عرضه خودرو در بازار را به شدت کاهش داده و به افزایش تصاعدی قیمت‌ها دامن خواهد زد.

دیگر تاثیر مکانیسم ماشه بر بازار خودرو ایران را می‌توان افزایش قیمت‌ها و خروج برندهای خارجی تلقی کرد! تجربه نشان داده است که در مواجهه با تحریم‌های بین‌المللی، شرکت‌های خارجی، حتی شرکای چینی، برای جلوگیری از جریمه‌های سنگین جهانی، از همکاری با ایران کناره‌گیری می‌کنند. در صورت فعال‌سازی مکانیسم ماشه، این اتفاق دوباره رخ خواهد داد. خروج خودروسازان خارجی، به ویژه برندهای چینی که در حال حاضر تنها بازیگران خارجی فعال در صنعت خودرو ایران هستند، به معنای توقف تولید خودروهای مونتاژی و از دست رفتن تنوع محصول در بازار است. این موضوع به نوبه خود، فشار زیادی بر بازار وارد کرده و به افزایش سرسام‌آور قیمت خودروهای خارجی و وارداتی منجر می‌شود.

حتی اگر برخی شرکت‌های چینی به صورت محدود به همکاری ادامه دهند، این همکاری با هزینه‌های بسیار بالاتر و تاخیرهای لجستیکی همراه خواهد بود که در نهایت به افزایش قیمت نهایی خودرو برای مصرف‌کننده منجر می‌شود. تقاضا نیز در چنین شرایطی، به ویژه برای خودروهای مونتاژی و لوکس، به شدت کاهش خواهد یافت.

می‌دانیم که خودروهای مونتاژی چینی در سالیان اخیر بخش قابل توجهی از بازار خودرو ایران را به خود اختصاص داده‌اند. شرکت‌هایی مانند مدیران خودرو، کرمان موتور و بهمن موتور، به شدت به واردات قطعات CKD (قطعات کاملاً منفصل) از چین وابسته هستند. مشخص است که فعال‌سازی مکانیسم ماشه، به دلیل محدودیت‌های بانکی و مشکلات انتقال ارز، واردات این قطعات را با چالش جدی مواجه می‌کند. بر اساس تحلیل‌ها، در سناریوی بدبینانه، تولید خودروهای مونتاژی چینی می‌تواند تا 50 درصد کاهش یابد.

حتی در سناریوی خوش‌بینانه، با وجود ادامه همکاری با چین، افزایش هزینه‌ها و تاخیرها در تامین قطعات، منجر به افزایش قیمت و کاهش سودآوری این خودروها خواهد شد. از سوی دیگر، تامین قطعات یدکی این خودروها نیز با مشکل جدی روبرو شده و خدمات پس از فروش را تضعیف نموده که این امر خود کاهش اعتماد مصرف‌کنندگان به برندهای چینی را در پی خواهد داشت. این شرایط، بازار را به سمت خودروهای داخلی با کیفیت پایین‌تر سوق خواهد داد و دیگر تاثیر مکانیسم ماشه بر بازار خودرو ایران است.

علاوه بر تاثیرات مستقیم بر تولید و عرضه خودرو، فعال‌سازی مکانیسم ماشه پیامدهای کلان اقتصادی گسترده‌ای بر صنعت و بازار خودرو ایران خواهد داشت که می‌توان موارد زیر را در این زمینه بیان کرد:

• افزایش تورم و نرخ ارز: بازگشت تحریم‌ها به طور قطع انتظارات تورمی را تشدید کرده و به جهش نرخ ارز منجر می‌گردد. این امر، هزینه‌های تولید را برای خودروسازان به شدت بالا می‌برد و قیمت نهایی خودرو را افزایش می‌دهد.
• بحران اشتغال: صنعت خودرو و صنایع وابسته، بخش قابل توجهی از نیروی کار کشور را به خود اختصاص داده‌اند. کاهش تولید و توقف فعالیت برخی شرکت‌ها، می‌تواند بیکاری گسترده در این بخش را رقم زده و هزاران شغل در معرض تهدید قرار گیرند.
• کاهش درآمدهای دولتی: کاهش واردات خودرو و قطعات، به معنای کاهش درآمدهای دولت از محل عوارض گمرکی و مالیات بر فروش است که کسری بودجه دولت را تشدید می‌کند.
• افزایش هزینه‌های حمل و نقل: کمبود خودرو و افزایش قیمت آن، مستقیماً بر هزینه‌های حمل و نقل در بخش‌های مختلف اقتصادی تاثیر می‌گذارد و به گرانی کالاها و خدمات دامن می‌زند.

با بازگشت تحریم‌های ناشی از مکانیسم ماشه، آینده بازار خودرو در ایران با عدم قطعیت‌های زیادی روبرو خواهد شد. بنا بر پیش‌بینی‌ها و نظرات کارشناسان حوزه خودرو، سناریوهای محتمل شامل موارد زیر است:

• رکود و افزایش قیمت: بازار خودرو وارد یک دوره رکود عمیق خواهد شد. با کاهش عرضه و افزایش هزینه‌های تولید، قیمت‌ها به صورت غیرمنطقی افزایش خواهند یافت و قدرت خرید مصرف‌کننده به شدت کاهش می‌یابد.
• وابستگی بیشتر به تولید داخل: در بلندمدت، ممکن است فشار برای بومی‌سازی قطعات و توسعه خودروهای کاملاً داخلی افزایش یابد. با این حال، این فرآیند زمان‌بر بوده و در کوتاه‌مدت قادر به پاسخگویی به نیاز بازار نخواهد بود.
• مشکلات خدمات پس از فروش: کمبود قطعات یدکی، به ویژه برای خودروهای مونتاژی وارداتی، خدمات پس از فروش را با چالش جدی مواجه کرده و نارضایتی مصرف‌کنندگان را در پی خواهد داشت.
• سوق یافتن به سمت خودروهای دست دوم: با افزایش قیمت خودروهای نو، بازار خودروهای دست دوم رونق بیشتری خواهد یافت، اما این نیز به معنای ورود خودروهای فرسوده و مشکلات زیست‌محیطی و ایمنی بیشتر است.

در مواجهه با فعال‌سازی احتمالی مکانیسم ماشه، صنعت خودرو ایران نیازمند برنامه‌ریزی جامع و راهکارهای واقع‌بینانه است. یکی از این اقدامات، سیاست‌های حمایتی دولت بوده و می‌تواند با ارائه تسهیلات و حمایت‌های مالی از خودروسازان و قطعه‌سازان داخلی، به آن‌ها در عبور از بحران کمی کمک کند. مدیریت بازار نیز دیگر اقدام در برابر تاثیر مکانیسم ماشه بر بازار خودرو ایران است، زیرا شفاف‌سازی و مدیریت صحیح انتظارات در بازار خودرو، می‌تواند جلوی شوک‌های قیمتی شدید و هیجانات کاذب را بگیرد.

همچنین تلاش برای یافتن شرکای تجاری جدید از کشورهایی که کمتر تحت تاثیر تحریم‌های بین‌المللی قرار می‌گیرند، می‌تواند به حفظ حداقل همکاری‌های خارجی کمک کند؛ هرچند احتمال همکاری شرکاری تجاری تازه در وضعیت بازگشت تحریم‌ها، دور از دسترس به‌نظر می‌رسد. علاوه بر این، سرمایه‌گذاری بیشتر در تحقیق و توسعه و تسریع در بومی‌سازی و تولید داخلی قطعات کلیدی خودرو می‌تواند وابستگی به واردات را کاهش دهد.

فعال‌سازی مکانیسم ماشه، فارغ از ابعاد سیاسی، یک تهدید جدی برای ثبات و پویایی بازار خودرو ایران محسوب می‌شود. وابستگی عمیق این صنعت به واردات قطعات و همکاری‌های خارجی، آن را در برابر بازگشت تحریم‌های بین‌المللی بسیار آسیب‌پذیر می‌کند. پیامدهایی از جمله توقف واردات، اختلال در تولید، افزایش سرسام‌آور قیمت‌ها، خروج شرکای خارجی و بحران اشتغال، تنها بخشی از آینده‌ای است که با فعال‌سازی مکانیسم ماشه قابل پیش‌بینی است. تاثیر مکانیسم ماشه بر بازار خودرو ایران، نه تنها بر فعالان صنعت خودرو و سرمایه‌گذاران، بلکه بر زندگی روزمره مردم عادی و قدرت خرید آن‌ها نیز تاثیر مستقیم و عمیقی خواهد داشت. برای عبور از این چالش بزرگ، نیاز به یک رویکرد جامع، شامل بومی‌سازی، تنوع‌بخشی به شرکای تجاری و سیاست‌های حمایتی قوی از سوی دولت است تا بتوان تاثیرات منفی این مکانیسم را به حداقل رساند و مسیر را برای بقا و توسعه این صنعت حیاتی هموار کرد.

نظر شما چیست؟ تاثیر مکانیسم ماشه بر بازار خودرو ایران چقدر است؟ و چه راهکاری برای مقابله با آن وجود دارد؟ در بخش نظرات، دیدگاه خود را به اشتراک بگذارید.